Historia

Z artykułu Księdza Jana Wiśniewskiego – „BUDOWA KOŚCIOŁA ŚWIĘTEGO WOJCIECHA W PRABUTACH”

PRZYNALEŻNOŚĆ DIECEZJALNA TERENU POMEZAŃSKIEGO

W średniowieczu Prabuty należały do diecezji pomezańskiej, gdzie od co najmniej połowy XV wieku rezydowali biskupi. Po sekularyzacji biskupstwa pomezańskiego (i 2/3 terenu diecezji) Prabuty leżące na jego terenie uległy luteranizacji na zasadzie cuius regio eius religio, podlegając protestanckiej diecezji pomezańskiej. Tzw. polska część diecezji pomezańskiej została poddana jurysdykcji biskupów chełmińskich, którzy także od początku XIX w. przejęli troskę duszpasterską o diasporę katolicką w rejonie protestanckim byłej diecezji pomezańskiej  od Nidzicy, Morąga, Pasłęka aż po Stary Dzierzgoń, Kwidzyn i Iławę (w tym Prabuty). Po bulli papieża Piusa VII De salute animarum z 16 lipca 1821 r. którą włączono do diecezji warmińskiej tzw. oficjalat pomezański (malborski), dokonano korekty przynależności diecezjalnej diaspory katolickiej. Dnia 8 grudnia 1854 r., mocą porozumienia pomiędzy biskupem chełmińskim i warmińskim diecezja warmińska przejęła troskę pasterską nad Kwidzynem (dawną stolicą Pomezanii) i okolicą (w tym Prabutami), które włączono do dekanatu sztumskiego. Do poprawki bulli cyrkumskrypcyjnej z 1821 r. doszło 15 maja 1859 r. (rząd pruski zatwierdził 27 kwietnia 1861 r.), kiedy to Stolica Apostolska podporządkowała biskupom chełmińskim katolików mieszkających w pozostałej części dawnej diecezji pomezańskie jej diasporę, z których biskup Jan Nepomucen Marwitz 23 października 1861 r. utworzył dekanat pomezański. Jego teren był bardzo rozległy, ponieważ tworzyły go oprócz Turowa, Wielkiego Łęcka, Przełęku i Białut (zawsze katolickie)  tzw. stacje misyjne rozsiane w Prusach protestanckich, a więc: Ostróda (11 III 1853), Nidzica (16 III 1854), Działdowo (14 X 1858), Dąbrówno (23 IX 1862), Zalewo (1864), Morąg (17 X 1869), Miłomłyn (1931). Natomiast Iława (8 II 1856) i Susz (15 V 1861) zostały włączone do dekanatu lubawskiego, a Kisielice (1905) i Gardeja (1916) do dekanatu łasińskiego. Wówczas papież włączył na stałe do diecezji warmińskiej tereny, nad którymi biskup warmiński otrzymał jurysdykcję 8 grudnia 1854 r.

POWRÓT KATOLIKÓW DO PRABUT

Od końca XVIII wieku aż do 1820 r. do Prabut, raz w roku, dojeżdżali ojcowie reformaci z Dzierzgonia, odprawiając Mszę Świętą. Natomiast od 27 października 1820r. do 1832 r., zgodnie z życzeniem władz pruskich, katolicy prabuccy zostali poddani jurysdykcji proboszczów parafii w Krasnej Łące, w dekanacie Dzierzgoń, księdzu Alojzemu Żurewskiemu (1812-1828), a następnie ksiedzu Janowi Schulzowi (1828-1865). Księża ci usiłowali uruchomić w Prabutach punkt sakralny, dojeżdżając do miasta, gdzie od czasu do czasu odprawiali nabożeństwa. Najpierw czynili to w pomieszczeniach bramy miejskiej, a później korzystali z życzliwości młynarza, który pozwalał im odprawiać Mszę Świętą we własnym domu. Należy przyjąć, że w takich warunkach możliwość korzystania z posługi kapłańskiej przez katolików na miejscu była nieregularna, tym bardziej, że nie uzyskano zgody władz na taką formę duszpasterstwa. Jeszcze przed poddaniem katolików prabuckich władzy proboszcza  dzierzgońskiego w 1832 r., ksiadz J. Schulz zaprzestał odprawianie nabożeństw w mieście, ze względu na nieodpowiednie warunki lokalowe „musiał jednakowoż wkrótce to zaniechać, ponieważ nie mógł dostać odpowiedniego lokalu”. Sprawą zainteresował się dziekan dzierzgoński ksiądz Jan de Lerchenfeld, proboszcz w Starym Targu (1815-1827), który w 1822 r., przynaglony przez około 200 katolików z Prabut, zwrócił się do burmistrza miasta, aby ten zechciał wyrazić zgodę na odprawienie nabożeństw w okresie wielkanocnym w jednej z sal ratusza. Burmistrz odpowiedział negatywnie i wymijająco, informując, że pomieszczenie, o które proszą katolicy jest nieodpowiednie, ale ewangelicy są skłonni wynajmować na kilka godzin swój mały kościół, gdzie można będzie odprawiać Mszę Świętą. Dziekan nie przyjął tej propozycji, ale poszedł dalej, żądając przekazania małego kościoła ewangelickiego, niegdyś katolickiego, na cele kultu katolickiego, ponieważ w Prabutach trzeba odprawiać Mszę Świętą. co najmniej raz w miesiącu. Protestanci nie zgodzili się na przekazanie kościoła katolikom, uzasadniając, że tzw. polski kościół (mały), niegdyś katolicki spłonął w 1722 r., a w 1723 r. został odbudowany dzięki dotacji Fryderyka Wilhelma, dlatego nie mogą oddać własnej świątyni. Nieco inaczej postąpił proboszcz Dzierzgonia ksiądz Bernard Elwart (1831-1843), zgadzając się na wynajmowanie małego kościoła ewangelickiego dwa razy do roku, kiedy w 1832r. kiedy w wyniku porozumienia biskupa Józefa Hohenzollerna i naczelnego prezesa Teodora von Schona  został zobowiązany do troski pasterskiej nad katolikami wojskowymi i cywilnymi w Prabutach. To jednak nie zadowalało katolików mieszkających w Prabutach, dlatego w 1852 r. wystąpili do biskupa warmińskiego o zgodę na budowę własnego kościoła. Prośbę poparł ksiądz August Harwart, wikariusz z Dzierzgonia, który zostawszy proboszczem dzierzgońskim (1857-1883) regularnie odprawiał Mszę Świętą dla żołnierzy VIII Regimentu Ułanów w Prabutach. Tymczasem ksiądz Jan Schulz, były duszpasterz katolików prabuckich, który znał doskonale potrzeby tej wspólnoty, przekazał na jej rzecz kilka tysięcy talarów na zakupienie domu lub innego pomieszczenia, gdzie byłaby możliwość sprawowania Najświętszej Ofiary. Dzieła dokończył dziekan sztumski ksiądz Franciszek de Kręcki, proboszcz w Starym Targu (1846-1867; w 1839 r. dekanat Dzierzgoń został włączony do dekanatu sztumskiego [do 1918 r.]), który po uzyskaniu dodatkowej pomocy z Towarzystwa Świętego Bonifacego i Świętego Wojciecha, za 5.500 talarów nabył na swoje nazwisko posiadłość w Prabutach, przekazując działkę biskupowi Warmii w dniu 21 sierpnia 1864 r. Tymczasowa siedziba punktu sakralnego była zlokalizowana na Przedmieściu Suskim (działki nr 229-230), której powierzchnia liczyła 2,5 hektara ziemi ze stojącą na niej stodołą i szopą. Wierni, dzierżawiąc zabudowania i ziemię, która przynosiła 106 talarów rocznego dochodu, na niewielkiej części zakupionego pola zbudowali dom misyjny, w którym urządzono kaplicę, salę katechetyczną i mieszkanie dla księdza. Z polecenia biskupa warmińskiego Józefa Ambrożego von Geritza, dnia 24 kwietnia 1864 r., poświęcił ją ksiądz F. Kręcki. Na uroczystości byli obecni: ksiądz  Paweł Herholz, proboszcz Kałwy (1855-1898), ksiądz August Harwart, proboszcz Dzierzgonia oraz ksiądz Karol Staliński, wikariusz parafii Świętej Trójcy w Kwidzynie (1865-186714). Od chwili poświęcenia kaplicy nabożeństwa  z kazaniami w języku polskim i niemieckim były odprawiane regularnie raz w miesiącu, na które dojeżdżali księża z okolicznych parafii, według porządku ustalonego przez dziekana Kręckiego. Dowodem istnienia stałego duszpasterstwa przy tej kaplicy była księga Chrztów prowadzona od 1864 r. Wkrótce jednak całe duszpasterstwo w Prabutach przejął ksiądz Karol Staliński, wikariusz z Kwidzyna, który także znajdował się w dekanacie sztumskim podległym księdzu F. de Kręckiemu. Wreszcie, 11 kwietnia 1867 r., ksiądz Staliński przejął Prabuty jako stały i miejscowy duszpasterz, odprawiając nabożeństwa z kazaniami polskimi i niemieckimi na przemian. Tego samego roku zakupił działkę przy drodze wiodącej do Susza, gdzie zorganizował cmentarz grzebalny, który poświęcił 14 listopada 1867 r.15. W ten sposób zamknął okres organizowania życia religijnego we wspólnocie katolickiej w Prabutach. W związku z tym 15 lipca 1868 r. biskup warmiński pisał do władz Rejencji Kwidzyńskiej o konieczności utworzenia w Prabutach siedziby proboszcza i określenia granic parafii.

ERYGOWANIE PARAFII

Biskup warmiński Filip Krementz obserwując działania księdza K. Stalińskiego, które ugruntowały życie religijne katolików mieszkających w Prabutach, dnia 20 kwietnia 1870 r. wystąpił z wnioskiem do ministra do spraw wyznań o zgodę na erygowanie parafii w mieście. Cesarz Wilhelm I dnia 28 sierpnia 1870 r. w Clairmont podpisał dokument w tej sprawie, dlatego 15 września 1870 r. biskup warmiński erygował w Prabutach parafię pod wezwaniem Świętego Wojciecha. Parafia została włączona do dekanatu sztumskiego. Jednocześnie, 16 września, biskup ustanowił jej administratora w osobie dotychczasowego kuratusa księdza K. Stalińskiego, którego niebawem mianował proboszczem. Ksiądz Staliński zajmował ten urząd do 3 lipca 1890 r. W chwili tworzenia stacji misyjnej, wspólnota katolicka w Prabutach i okolicy liczyła 55 rodzin w pełni katolickich i 30 mieszanych, czyli ok. 200-300 osób. Tymczasem w 1870 r. w samym tylko mieście naliczono 280 mieszkańców wyznania rzymskokatolickiego, a w 1880 r. 600 katolików przy całkowitej liczbie 4.300 osób obywateli Prabut. Natomiast na terenie całej parafii mieszkało 1520 katolików, których obsługiwano w dodatkowych stacjach misyjnych w Kołodziejach, Stańkowie i Rodowie. Tymczasem w parafii ewangelickiej w 1890 r. w Prabutach mieszkało 3.226 ewangelików. Ksiadz K. Staliński podawał zbliżone dane o liczebności wspólnoty sobie powierzonej. Informował, że kiedy w 1867 r. obejmował duszpasterstwo w Prabutach, zastał w mieście i okolicy  jak pisał  „280 komunikantów, a w roku 1876 600 katolików”. Teren parafii obejmował 31 miejscowości: Prabuty, Antonin, Barłówki, Gąski, Gdakowo, Gontyn leśnictwo, Gontyn wieś, Góworychy Duże, Góworychy Małe, Gorkenhofchen, Grażynowo, Jakubowo, Kałdowo, Kamieniec, Kamionek, Laskowiece, Obrzynowo, Orkusz, Pachutki, Popówko, Pólko, Raniewo, Stankowo majątek, Stankowo wieś, Neue Waldkathen, Waldkathen oraz 7 miejscowości z powiatu kwidzyńskiego, w których w 1908 r. mieszkało 1207 katolików (w tym 295 Polaków). W pierwszych dwóch latach (1867-1868) działania stacji misyjnej do I Komunii Świętej przystąpiło 7-8 dzieci, a w następnych latach od 20-26 dzieci. W pierwszym roku po utworzeniu parafii, czyli 11 czerwca 1871 r., biskup warmiński udzielił sakramentu bierzmowania 278 osobom. Te dane świadczą o ciągle rozrastającej się wspólnocie katolickiej, która coraz dotkliwiej zaczęła odczuwać brak odpowiedniej świątyni.

BUDOWA KOŚCIOŁA

Nie tylko ksiądz Staliński, ale przede wszystkim wierni zaczęli myśleć o zbudowaniu kościoła z prawdziwego zdarzenia. Z taką prośbą udali się do biskupa F. Krementza, który nie tylko podtrzymał wiernych w ich zamiarze, ale także rozporządził kolektę na budowę nowego kościoła w Prabutach. Trzeba było jednak uporać się z wszelkimi formalnościami prawnymi i uzyskać pozwolenie władz pruskich na jego budowę. Taki wniosek złożył ksiądz Staliński 24 maja 1875 r., uzyskując zgodę 22 czerwca 1875 r. Rok później, bo „21 czerwca 1876 r. roboty około budowli nowego kościoła rozpoczęto, w dniu właśnie trzydziestoletniej rocznicy koronacyi Ojca Świętego Piusa IX”, ponieważ miasto przekazało nieodpłatnie teren pod budowę przyszłej świątyni katolickiej. Plany przyszłego kościoła, wzorowane na świątyni w Effern pod Kolonią, zatwierdził nadinspektor budowlany w Kwidzynie Reichert. Wówczas można była rozpocząć budowę, ponieważ proboszczowi udało się przez kolekty i składki zebrać około 34 tysiące marek. W tej sumie znajdowały się pieniądze przekazane przez Towarzystwo Świętego Wojciecha i Bonifacego w 1871 r. „fur den Kirchbau in Riesenburg” w wysokości 300 marek, a w następnych latach na budowę świątyni prabuckiej „St. Bonifacius-Adalbertus-Vereins” przeznaczało między innymi: w 1874 r. 200 marek, w 1875  600 marek, w 1877 r. 1000 marek „zum Kirchenbaum in Riesenburg”. Towarzystwo wspomagało dotacjami także wynagrodzenie dla organisty. Od 21 czerwca do 4 października 1876 r. prace przy budowie kościoła posunęły się tak dalece, że można było wmurować kamień węgielny. Uroczystości jego wmurowania przewodniczył ksiądz August Harwart, proboszcz Dzierzgonia i dziekan sztumski (od 3 VI 1868 r.). Ksiądz proboszcz Karol Staliński pisał o tym wydarzeniu tak: „Pan Bóg udzielił nam na ten dzień prześliczne powietrze; dla tego zewsząd zgromadziło się wielkie mnóstwo ludzi. O 10 godzinie odprawiła się suma, tedy kazanie polskie, po kazaniu procesya wyszła na miejsce przeznaczone do budowy kościoła; 22 księży, wojsko tutejsze, magistrat miasta, i wiele ludzi rozmaitego stanu i religii brali udział w procesyi, podczas której się śpiewało: Kto się w opiekę. Tam przy kamieniu węgielnym odprawiło się kazanie niemieckie. Po zakończeniu poświęcenia zaśpiewano jeszcze: Witaj Królowa. Dokument, w kamień włożony, po łacinie, po polsku i po niemiecku wypisany…”. Radosny dzień wmurowania kamienia węgielnego stał się okazją do wystosowania apelu, który budowniczy świątyni  ksiądz K. Staliński skierował do wiernych, pisząc w Pielgrzymie 22 października 1876 r.: „Posiadamy dopiero 34.000 marek, lecz kościół będzie kosztował jakie 60.000 marek; potrzebujemy więc jeszcze jakie 24-26.000 marek. Pierwszego listopada 1877 ma być kościół wykończony. W jednym roku więc mam zebrać 24-26000 marek. Uda mi się to? Uda się, jeżeli każdy z miłości ku Bogu na jego cześć i chwałę, i zbawienie dusz nieśmiertelnych, nam według możności swojej cokolwiek udzieli, o co wszystkich wiarusów najuprzejmiej prosi Karol Staliński proboszcz. Prabuty (Riesenburg), w październiku 1876”. Nie zawiodła jego nadzieja, ponieważ w 1877 r., mistrz murarski Hanne z ekipą, wspomagany przez cieślę Hermana z Susza, wznieśli świątynię, a wiosną 1878 r. kościół był na tyle przygotowany, że można było oddać go do użytku. Uroczystego przekazania kościoła wiernym w Prabutach przez jego poświęcenie „na cześć i chwałę Najświętszej Panny Maryi i Świętego Wojciecha, Biskupa i Męczennika, Apostoła Prus” dnia 2 maja 1878 r. dokonał biskup Filip Krementz. On też 22 maja tego roku ponownie pojawił się w Prabutach, aby wzniesiony kościół konsekrować ku czci „Świętego Wojciecha, Świętego Andrzeja i Serca Pana Jezusa”. Świątynia jednonawowa została wzniesiona w stylu neogotyckim i zgodnie z tradycją orientowana. Bryłę kościoła zbudowano z czerwonej cegły, na kamiennej podmurówce. Plan kościoła jest prosty, stanowi go prostokąt wzbogacony w części prezbiterium niewielkimi prostokątnymi zakrystiami od północy i południa, które pokryto blachą ocynkowaną. Natomiast pięciopołaciowy dach prezbiterium posiada dach pokryty blachą miedzianą. Kościół przykryto dachem dwuspadowym, który pokryto dachówką tzw. esówką. W 1903 r., na planie kwadratu, dobudowano pięciokondygnacyjną wieżę z trójkątnym szczytem, którą usytuowano na osi elewacji zachodniej, gdzie znajduje się wejście główne do kościoła drugie wejście posiadające także portal umieszczono w ścianie północnej. Pierwotnie wieża była zakończona szpinaklami, a dziś dachem stożkowym. Wmurowując kamień węgielny 4 października 1876 r. zapisano w dokumencie: „Budowa wieży musi się pozostać na późniejsze czasy dla braku funduszu, chociaż dzwony już wiszą w małej dzwonnicy” (zapewne, tak jak zwykle czyniono, zostały umieszczone na drewnianym rusztowaniu opodal placu budowy). „Kruszec do nich darował panujący cesarz Wilhelm ze zdobytych armat w francuskiej wojnie r. 1870-1871”. Całość budowli oszkarpowano dwuskokowymi przyporami, a monotonię ścian świątyni rozbiły ostrołukowe okna, wypełnione maswerkami. Budowlę wzbogacają sterczyny zwieńczające szczyt zachodni. Zastosowano trzy rodzaje pokrycia dachowego: kościół pokryto dachem dwuspadowym, prezbiterium dachem pięciopołaciowym a więżę dachem stożkowym.

Historia parafii pisana losami proboszczów – Autor: Antoni Klejnowski

Od czasów Reformacji do 1945 roku murowany kościół gotycki (obecnie konkatedra), jak również mały kościółek pod wezwaniem Matki Boskiej, zwany „polskim”, były zajęte przez protestantów. Katolicka diaspora urządziła sobie w XIX wieku kaplicę, którą poświęcił dziekan sztumski ksiądz Franciszek Kręcki 24 kwietnia 1864r. Wkrótce, bo już w 1867 roku prabuccy katolicy uzyskali własnego duszpasterza księdza Karola Stalińskiego, wraz z którym w latach 1867-1877 wybudowali kościół. W międzyczasie, 20 sierpnia biskup Filip Krementz utworzył parafię w Prabutach, zaś ksiądz Staliński (od 1867 – kuratus, czyli opiekun), od 15 września 1870 roku stał się administratorem, a następnie od 1874 roku proboszczem w Prabutach. Godność tę piastował do dnia 2 lipca 1890 roku, bowiem już  następnego dnia otrzymał nominację na proboszcza w Sztumie. Podczas jego pobytu w Prabutach, biskup Filip Krementz konsekrował 22 maja 1878 roku obecny kościół pod wezwaniem Świętego Andrzeja, wówczas jako kościół parafialny ku czci Świętych Andrzeja Apostoła i Wojciecha.

Ksiądz Karol Staliński urodził się 21 kwietnia 1835 roku w Biskupcu Reszelskim, a zmarł 5 marca 1911 roku we Fromborku, gdzie spoczywa na cmentarzu kapitulnym.

Drugim z kolei proboszczem w Prabutach został ksiądz Hieronim Poetach, który urodził się 29 września 1856 roku w Gadach pod Olsztynem w rodzinie chłopskiej. W piątym roku kapłaństwa, 3 lipca 1890 roku został ustanowiony administratorem parafii w Prabutach. Urząd ten sprawował do 17 maja 1893 roku, bowiem 18 maja objął parafię w Klewkach. Bardzo aktywnie angażował się w działalność propolską (były to czasy Kulturkampfu), karany za polskie spotkania przedwyborcze. Zmarł 23 października 1932 w  Klewkach, gdzie został pochowany na miejscowym cmentarzu.

Następcą księdza Hieronima został ksiądz Kunibert Krix. Przyszedł na świat w rodzinie Juliusza i Marii z domu Weinbenberg, w Ostródzie, dnia 13 lutego 1867 roku. W naszym mieście przebywał jako administrator od dnia 18 maja 1893 roku a od 18 grudnia 1894 roku  jako proboszcz. Parafię opuścił 10 sierpnia 1897 roku by następnego dnia objąć urząd proboszcza w Lamkowie. Trzeba zaznaczyć, że w latach 1912 – 1918 był posłem do Reichstagu z okręgu wyborczego Olsztyn – Reszel oraz to, że od 1928 roku prowadził lektorat języka polskiego w Akademii w Braniewie. Zmarł tam 24 listopada 1931 roku na udar mózgu podczas prowadzenia wykładów. Został pochowany  na cmentarzu kapitulnym we Fromborku.

Ksiądz Gustaw Krause urodził się 8 marca 1871 roku w Biskupcu Reszelskim. W latach 1897 -1902 był administratorem, następnie od 25 października 1900 proboszczem w Prabutach. 15 kwietnia 1902 roku został mianowany proboszczem w Kończewicach. W latach 1912 – 1929 był proboszczem w Ostaszewie. W 1929 roku uległ wypadkowi i od 1 grudnia tegoż roku zamieszkał jako emeryt w Gdańsku Wrzeszczu. Zmarł 1 lutego 1934 roku.

Pierwszym proboszczem, który spoczął na prabuckim cmentarzu przy obecnej ul. Daszyńskiego był ksiądz Franciszek Osiński, który urodził się w 1873 roku. Swego czasu był on wikariuszem w Barczewku i w Gietrzwałdzie, skąd przybył do naszego miasta. 22 kwietnia 1902 roku został mianowany administratorem, a 6 lipca 1903 roku proboszczem w Prabutach. Zmarł 23 października 1915 roku w Hofheim.

Po jego śmierci na zasadzie zlecenia mianowano dnia 9 listopada 1915 roku księdza Hugo Strahla tymczasowym  komendariuszem prabuckiej parafii.

Kolejnym proboszczem, który zmarł i został pochowany w Prabutach był ksiądz Stanisław Roseau, urodzony 24 sierpnia 1876 roku. W dniu 6 grudnia 1915 roku został mianowany proboszczem w Prabutach. Zmarł 19 lipca 1944 roku.

Po śmierci księdza Stanisława nowym proboszczem prabuckim został ksiądz Ernest Krause. Końcowe lata życia tego kapłana związane są nierozerwalnie z dziejami i konsekwencjami II wojny światowej – a dotyczącymi również jego rodaków, Niemców. Ksiądz Ernest Krause urodził się w Wilkowie Wielkim na Śląsku. Święceń kapłańskich udzielił mu kardynał Koppa w dniu 17 czerwca 1908 roku – z przeznaczeniem dla diecezji wrocławskiej. Jego pierwszą placówką, jako proboszcza był Kostrzyń. Rozpoczął tam budowę nowego kościoła, ale z powodu licznych trudności min. finansowych, był zmuszony opuścić parafię. Jednak w 1937 roku jego kolega z czasów seminaryjnych, biskup Maksymilian Keller przyjął go do pracy w diecezji warmińskiej. W latach 1937 – 1944 był kuratusem w Kisielicach, a w latach 1944 – 1945 proboszczem w Prabutach. Będąc jeszcze w Kisielicach otrzymał nadzór policyjny. Jako, że był pochodzenia niemieckiego, w 1945 roku opuścił Prabuty i wyjechał do Niemiec. Zmarł na raka żołądka 26 stycznia 1946 roku w szpitalu Świętej Elżbiety w Lipsku. Pochowany został na cmentarzu w Lipsku w kwaterze sióstr Elżbietanek.

Z chwilą ustania na naszym terenie działań wojennych (1939 –  styczeń 1945) w okresie przejściowym pracę duszpasterską w Prabutach podjęli Ojcowie Franciszkanie z Kwidzyna, natomiast po kapitulacji Niemiec, wraz z licznie przybyłymi repatriantami z Kresów Wschodnich osiadł w naszym mieście Ojciec Andrzej Klimuszko (1905 – 1980), również franciszkanin, który był proboszczem w Prabutach od 1 lipca 1945 roku do 26 grudnia 1948 roku. Tu, na duszpasterskiej plebani ujawniły się z całą ostrością paranormalne zdolności Ojca Andrzeja, których pewne sygnały dały znać o sobie już wcześniej – głównie w okresie wojny. W Prabutach powstało znane biuro osób zaginionych, którego sława ściągała tysiące ludzi. Wielu z nich dzięki pomocy Ojca Andrzeja odzyskało swoich bliskich, wielu zdobyło informacje o ich śmierci lub miejscu wiecznego spoczynku. Historia jego wyjazdu – ucieczki z Prabut owiana jest już legendą, dość, że musiał opuścić parafię, by nie zostać aresztowanym przez Służbę Bezpieczeństwa. Wiadomo, że w 1962 roku osiadł w Elblągu, gdzie zasłynął jako cudowny lekarz – zielarz potrafiący odczytać stan zdrowia pacjenta ze zdjęcia.

Drugim powojennym gospodarzem parafii był także franciszkanin Ojciec Tymoteusz Zabłocki, urodzony w 1915 roku. Na kapłana był wyświęcony w 1940 roku, do Prabut został skierowany 15 stycznia 1949 roku, a obowiązki swoje pełnił do 1 października tegoż roku. Władze nie dopuściły go do pełnienia funkcji nauczyciela religii w szkole. Jego zasługą było zażegnanie niesnasek i wzburzeń po wyrugowaniu religii ze szkoły. Kiedy więc wszystko uporządkował został odwołany przez władze zakonne do klasztoru.

Kolejnym duszpasterzem był ksiądz Wacław Batowski (1904 – 1988). Urodził się w Zinkowie na Podolu. Sakrament kapłaństwa otrzymał w 1927 roku w Łomży. Jako proboszcz (1949 – 1953) zamierzał przejąć i zabezpieczyć mury katedry. Napotykał jednak ustawiczne trudności, na wysyłane przez niego pisma w tej sprawie nie było odpowiedzi z Urzędu Wojewódzkiego w Olsztynie. Dzięki jego inicjatywie odmalowano kościół wewnątrz i odrestaurowano plebanię. Zmarł jako emerytowany proboszcz, kanonik.

Ksiądz Czesław Matusiewicz (1913 – 1964) święcenia kapłańskie przyjął w 1939 roku. Jako proboszcz w Prabutach, w latach 1953 – 1959 uzupełnił szaty liturgiczne, ogrodził cmentarz i uporządkował plebanię. Zmarł 1 maja 1964 roku w wieku 51 lat.

Na szczególną uwagę w poczcie prabuckich proboszczów zasługuje postać księdza Edwarda Bernackiego (1920 – 1963), urodzonego w Tuchowie na Podkarpaciu. Po ukończeniu gimnazjum studia teologiczne odbywał w Seminarium Duchownym w Tarnowie, gdzie w 1945 roku otrzymał święcenia kapłańskie z rąk księdza biskupa Adamskiego, ordynariusza diecezji katowickiej. Początkowo pracował jako wikariusz w Przyszowem i Kolbuszowej a następnie przeniósł się na Warmię. Tu rozpoczął pracę w Płoskini skąd przeszedł do Sarnowa. W czerwcu 1959 roku został skierowany do Prabut, gdzie całym sercem oddał się posłudze duchowej dla swoich parafian. Zainicjował Nowennę do Matki Boskiej Nieustającej Pomocy i umieścił obraz Maryi i Świętego Józefa w bocznych ołtarzach, które również odnowił. Ufundował ołtarz główny i odnowił prezbiterium. Na placu przykościelnym umieścił Figurę Chrystusa Króla, zakupioną przez swego poprzednika. Wyremontował także organy i uzupełnił zniszczone szaty liturgiczne. Miał poważny zamiar odbudować z ruin katedrę biskupów pomezańskich. Kiedy władze państwowe udzieliły zezwolenia na zabezpieczenie murów i w dalszej kolejności – na remont katedry ksiądz Bernacki najpierw odremontował wieżę pokrywając ją dachem czterospadowym. Niestety, dalszy remont obiektu sakralnego został przerwany i zaniechany na dalsze lata, z powodu tragicznej śmierci księdza proboszcza w dniu 22 maja 1963 roku pod Tczewem, gdy wracał motocyklem z Panem Kazimierzem Domagałą, do Prabut. Po Mszy Świętej pogrzebowej trumnę ze zwłokami przewieziono do Tuchowa, rodzinnej miejscowości zmarłego. Pozostał On w pamięci mieszkańców jako gorliwy i świątobliwy duszpasterz, sercem i duszą oddany sprawie Bożej i ludziom.

Następcą księdza Edwarda został ksiądz Marian Mazerski (1928 – 1977). Święcenia kapłańskie otrzymał w 1945 roku. W Prabutach był w latach 1963 – 1964. Zmarł 6 stycznia jako proboszcz w Kumielsku.

Siódmym z kolei, po wojnie, zarządcą parafii prabuckiej był ksiądz Lucjan Gellert, urodzony 22 listopada 1927 roku w Leśniewie. Święcenia kapłańskie otrzymał w 1953 roku w Olsztynie z rąk Prymasa Tysiąclecia. Zanim przyjechał do Prabut pracował w Łynie, Rudzienicach, Elblągu, Kamieńcu i Srokowie. W naszym mieście był w latach 1964 – 1972. Z Prabut wyjechał do Iławy, gdzie został proboszczem parafii pod wezwaniem Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny, czyli tzw. białym kościele i dziekanem dekanatu iławskiego. W 2005 roku przeszedł na emeryturę. Zmarł w 2012 roku. Będąc w Prabutach odnowił według własnego uznania wnętrze kościoła Świętego Wojciecha (obecnie Świętego Andrzeja Apostoła). Usytuował w prezbiterium ołtarz posoborowy (Sobór II Watykański 1962 – 1965). Zakupił do kościoła figurę Serca Pana Jezusa i Świętego Antoniego. Wykonał własnoręcznie Drogę Krzyżową (obecnie zastąpiona przez malowaną). Zamówił wykonanie metaloplastycznego Tabernakulum, poprawił ogrodzenie wokół kościoła i plebani a także odrestaurował kościoły w Rodowie i Gdakowie.

Od 1972 do 1980 roku proboszczem w Prabutach był ksiądz Henryk Czajczyk, urodzony 25 marca 1928 roku w Mordach, w diecezji siedleckiej. Wyświęcony na kapłana został w 1954 roku w Olsztynie przez Księdza Biskupa Antoniego Pawłowskiego. Jako wikariusz pracował w Rudzienicach, jako proboszcz – we Wrześni, Prabutach, Łynie oraz Mikołajkach Pomorskich. Tam zmarł 3 czerwca 2017 roku.

Ówczesny Biskup Warmiński, Kardynał Józef Glemp, z dniem 1 lipca 1980 roku mianował do Prabut nowego duszpasterza w osobie księdza Jana Oleksego. Urodził się on 15 maja 1937 roku w Borzęcinie w Diecezji Tarnowskiej. Skierował księdza Oleksego z poleceniem odbudowy zniszczonej katedry. Pierwszym etapem było odgruzowanie wnętrza świątyni, czego dokonano w 1980 roku. W następnym roku rozpoczęto podnoszenie zniszczonych murów i odbudowę dachu. Prace te ukończono w 1982 roku i w tymże roku, po wylaniu betonowej posadzki odprawiono w katedrze pierwszą Mszę Świętą. Ojciec Święty Jan Paweł II konstytucją apostolską „Magna quidem pars” z 18 kwietnia 1983 roku, podpisaną przez kardynałów: Sekretarza Stanu Augustyna Casaroli i Prefekta Kongregacji Biskupów Sebastiana Baggio, nawiązując do tradycji kapituły kwidzyńskiej i historii diecezji pomezańskiej, powołał do istnienia Pomezańską Kapitułę Kolegiacką w Prabutach, podnosząc kościół filialny do godności Kolegiaty. Jednocześnie podniósł dotychczasowego proboszcza Parafii Świętego Wojciecha w Prabutach, Jana Oleksego do godności kanonika – prepozyta kapituły kolegiackiej w Prabutach, który z mocy urzędu otrzymał godność prałata. Biskup Warmiński dr Jan Obłąk wydał 29 czerwca 1983 roku dekret wykonawczy, mianując pierwszych kanoników powyższej kapituły w pełnym składzie, a uroczysta instalacja kanoników Pomezańskiej Kapituły Kolegiackiej nastąpiła 12 listopada tegoż roku.

Kanonikami Gremialnymi zostali:

  1. Ksiądz Jan Oleksy – mianowany prepozytem
  2. Ksiądz Wacław Kubecki – mianowany dziekanem
  3. Ksiądz Stanisław Sztuba
  4. Ksiądz Kazimierz Mikulski
  5. Ksiądz Zbigniew Nowak
  6. Ksiądz Stanisław Mrozik
  7. Ksiądz Władysław Rudnicki
  8. Ksiądz Józef Jaśkiewicz
  9. Ksiądz Czesław Giza
  10. Ksiądz Zenon Murawski
  11. Ksiądz Bogdan Lesiński
  12. Ksiądz Bolesław Ejdys

Kanonikami honorowymi zostali:

  1. Ksiądz Gerard Rogmann
  2. Ksiądz Kazimierz Wasilewski( od 1985 rzeczywistym)
  3. Ksiądz Władysław Przybyliński
  4. Ksiądz Józef Misiak
  5. Ksiądz Stanisław Chełpa(zmarł przed instalacją)
  6. Ksiądz Norbert Mania
  7. Ksiądz Zygmunt Klimczuk
  8. Ksiądz Walenty Szymański
  9. Ksiądz Andrzej Lesiński
  10. Ksiądz Ryszard Sztychmiler
  11. Ksiądz Mirosław Hulecki
  12. Ksiądz Jerzy Romański

Podczas tej uroczystości dokonano też poświęcenia Kolegiaty. Jej patronem ogłoszono Świętego Wojciecha. Dotychczasowy kościół parafialny, znajdujący się przy ul. Warszawskiej, będący pod wezwaniem Świętego Wojciech i Świętego Andrzeja, otrzymał wezwanie Świętego Andrzeja Apostoła.

W 1987 roku kolegiata otrzymała ławki a 13 maja 1990 roku Biskup Warmiński Edmund Pisz dokonał poświęcenia tabernakulum. W latach 1985/1986 trwały prace remontowe w budynku parafialnym przy ul. Grunwaldzkiej. Jednocześnie trwały prace elewacyjne przy budynku plebanii, wcześniej postawiono garaże, zmodyfikowano podwórze plebani, dobudowano kancelarię parafialną, przerobiono wnętrze budynku, na plebanii i w budynku katechetycznym zainstalowano ogrzewanie gazowe, a w kościele zainstalowano elektryczny system dzwonów i ogrzewanie elektryczne oraz położono boazerię i wymieniono witraże w bocznych oknach kościoła (1987). Dnia 25 marca 1992 roku Ojciec Święty Jan Paweł II Bullą „Totus Tuus Poloniae Populus” podniósł dotychczasową Kolegiatę pod wezwaniem Świętego Wojciecha w Prabutach do godności Konkatedry Diecezji Elbląskiej a dotychczasową Kapitułę Kolegiacką do godności Pomezańskiej Kapituły Konkatedralnej. 22 kwietnia 1992 roku Biskup Elbląski Andrzej Śliwiński ustanowił Dekanat Prabuty z siedzibą w Prabutach. Dziekanem został ksiądz Jan Oleksy.

Kolejni biskupi Warmińscy i elbląscy ustanowili łącznie 79 kapłanów kanonikami kapituły w Prabutach. Biskup Obłąk mianował 27 członków kapituły.

Oprócz już wymienionych byli to:

  1. Ksiądz Wojciech Kruk – 1 października 1984 roku, 1992 roku ustanowiony kanonikiem rzeczywistym
  2. Ksiądz Jan Żołnierkiewicz – 16 stycznia 1985 roku
  3. Ksiądz Edward Pietkiewicz – 22 listopada 1985 roku.

Biskup Edmund Piszcz 8 maja 1991 roku mianował dwóch kanoników honorowych:

  1. Ksiądz Aleksander Jasikowski
  2. Ksiądz Wojciech Jerzy Brzeszczyński.

Pierwszy biskup elbląski Andrzej Śliwiński mianował do kapituły 22 duchownych. Kanonikami honorowymi ustanowił następujących księży:

  1. Ksiądz Władysław Ostrowski – 5 grudnia 1992 roku, w 2000 roku mianowany kanonikiem rzeczywistym
  2. Ksiądz Ewaryst Grizera – 19 grudnia 1992 roku
  3. Ksiądz Stanisław Kalinowski – 19 grudnia 1992 roku
  4. Ksiądz Kazimierz Lenart – 19 grudnia 1992 roku
  5. Ksiądz Henryk Maroń – 19 grudnia 1992 roku
  6. Ksiądza Stanisław Biały – 19 grudnia 1992 roku, od 1997 roku ustanowiony kanonikiem rzeczywistym
  7. Ksiądz Jan Chojnacki – 19 grudnia 1992 roku
  8. Ksiądz Piotr Szpejewski – 19 grudnia 1992 roku, w 2015 roku mianowany kanonikiem rzeczywistym
  9. Ksiądz Andrzej Szocik – 25 marca 1993 roku
  10. Ksiądz Lech Wasilewski – 25 marca 1993 roku
  11. Ksiądz Kazimierz Pałubicki – 25 października 1997 roku
  12. Ksiądz Stanisław Krupski – 24 listopada 1997 roku
  13. Ksiądz Bronisław Kinski – 25 marca 2000 roku
  14. Ksiądz Stefan Stankiewicz – 25 marca 2000 roku
  15. Ksiądz Jan Nigbor – 16 listopada 2000 roku
  16. Ksiądz Henryk Brykczyński – 6 grudnia 2000 roku,
  17. Ksiądz Antoni Mikielewicz – 25 marca 2003 roku, w 2015 roku został ustanowiony kanonikiem rzeczywistym

Biskup Śliwiński mianował kanonikami rzeczywistymi następujących księży:

  1. Ksiądz Czesław Drężek – 19 września 19992 roku
  2. Ksiądz Wawrzyniec Banaszek – 19 grudnia 1992 roku
  3. Ksiądz Wiesław Szymankiewicz – 19 grudnia 1992 roku
  4. Ksiądz Wiesław Rodzewicz – 25 marca 1993 roku
  5. Ksiądz Marian Florek – 22 kwietnia 1993 roku

Biskup Jacek Jezierski mianował kanonikami honorowymi następujących księży:

  1. Ksiądz Henryk Kempka – 12 czerwca 2014 roku
  2. Ksiądz Paweł Kurach – 12 czerwca 2014 roku, w 2016 roku mianowany kanonikiem rzeczywistym
  3. Ksiądz Władysław Wesołowski – 12 czerwca 2014 roku
  4. Ksiądz Wiesław Paradowski – 9 lutego 2015 roku
  5. Ksiądz Jarosław Hossa – 9 lutego 2015 roku
  6. Ksiądz Tomasz Gańko – 9 lutego 2015 roku, w 2020 roku mianowany kanonikiem rzeczywistym
  7. Ksiądz Stanisław Gajewski – 9 lutego 2015 roku
  8. Ksiądz Mirosław Pyzio – 9 lutego 2015 roku
  9. Ksiądz Wiesław Janik – 13 lutego 2015 roku
  10. Ksiądz Mirosław Mazur – 31 marca 2016 roku
  11. Ksiądz Czesław Pachałko – 31 marca 2016 roku
  12. Ksiądz Zenon Markielanis – 31 marca 2016 roku
  13. Ksiądz Andrzej Gazda – 31 marca 2016 roku
  14. Ksiądz Waldemar Joniak – 16 listopada 2016 roku
  15. Ksiądz Tomasz Mogielnicki – 16 listopada 2016 roku
  16. Ksiądz Zbigniew Grochowski – 22 lutego 2019 roku
  17. Ksiądz Jerzy Drobiński – 21 lutego 2020 roku
  18. Ksiądz Krzysztof Banacki – 17 czerwca 2020 roku.

Biskup Jezierski mianował kanoników gremialnych:

  1. Ksiądz Mariusz Pietrzykowski – 9 stycznia 2015 roku, drugi prepozyt w dziejach kapituły
  2. Ksiądz Dariusz Paszkowski – 9 lutego 2015 roku
  3. Ksiądz Eugeniusz Potoniec – 9 lutego 2015 roku
  4. Ksiądz Jan Solis – 9 lutego 2015 roku
  5. Ksiądz Andrzej Starczewski – 9 lutego 2015 roku
  6. Ksiądz Tomasz Baliński – 9 lutego 2015 roku
  7. Ksiądz Ryszard Milewski – 27 marca 2015 roku
  8. Ksiądz Mirosław Masztalerek – 31 marca 2015 roku
  9. Ksiądz Dariusz Juszczak – 25 stycznia 2019 roku

5 kwietnia 2014 kanonikiem seniorem został ustanowiony ksiądz Leon Hendzelewski.

Lista kanoników została przytoczona za: „Pomezańska Kapituła Konkatedralna w Prabutach” w opracowaniu księdza Marka Piedziewicza.

Ksiądz Prałat dbał nie tylko o rozwój materialny ale i duchowy naszej parafii. Wprowadził on następujące nabożeństwa: do Świętego Józefa – we wtorki o godzinie 18.00, do Matki Bożej Nieustającej Pomocy – w środy o godzinie 18.00, do Miłosierdzia Bożego – w piątki o godzinie 15.00, do Matki Bożej Fatimskiej – każdego 13 w miesiącach od maja do października o godzinie 19.30 w konkatedrze, stały różaniec przed Mszą Świętą poranną i wieczorową. W roku Wielkiego Jubileuszu Zbawienia wprowadził dodatkowe Msze Święte w konkatedrze: w niedzielę w godzinach 10.00 i 11.30, w dni powszechne: w poniedziałki, wtorki i czwartki o godzinie 18.00. W niedzielę 2 września 2001 roku o godzinie 10.00 w Konkatedrze Ksiądz Prałat Jan Oleksy poświęcił tablicę pamiątkową, ufundowaną przez Rolników Indywidualnych NSSZ „Solidarność” Miasta i Gminy Prabuty z okazji 20 rocznicy rejestracji związku, w hołdzie Prymasowi Stefanowi Wyszyńskiemu. 4 września 2001 roku o godzinie 18.00 Ksiądz Biskup Jan Śliwiński poświęcił zegar na wieży katedralnej i odprawił uroczystą Mszę Świętą na której odczytał list nominacyjny Papieża Jana Pawła II, podpisany przez Sekretarza Stanu Stolicy Apostolskiej Kardynała Angelo Sodano, mówiący o mianowaniu Księdza Prałata Jana Oleksego Protonotariuszem Apostolskim, czyli Infułatem. Na emeryturę odszedł 1 sierpnia 2013 roku, zmarł 5 września 2021 roku, ceremonia pogrzebowa odbyła się w Liszkowie (woj. kujawsko-pomorskie) w rodzinnych stronach kapłana.

Po Księdzu Infułacie Janie Oleksym obowiązki proboszcza prabuckiej parafii oraz dziekana Dekanatu objął ksiądz dr Mariusz Pietrzykowski, dotychczasowy proboszcz parafii w Kempkach. Urodził się 17 marca 1967 roku w Elblągu. Święcenia kapłańskie otrzymał 5 czerwca 1993 w Elblągu, jest doktorem komunikacji społecznej i instytucjonalnej. Jako wikariusz pracował w parafii Świętego Jerzego(1993 – 1995) i w parafii Świętego Wojciecha(1995 – 1996) w Elblągu. W latach 1993 – 1998 był moderatorem ruchu Światło – Życie, jak również kapelanem Hospicjum Świętego Jerzego w Elblągu(1994 – 1998). W latach 1998 – 2006 studiował w Rzymie, gdzie jednocześnie od 2000 – 2006 roku był administratorem Parafii Cagnano Amiterno w Archidiecezji L`Aquila. W latach 2006 – 2008 był wikariuszem w Parafii Świętego Brunona w Elblągu. W 2008 roku został powołany na proboszcza Parafii Świętego Maksymiliana Marii Kolbego w Kępkach w Dekanacie Nowy Dwór Gdański. Pracował tam do końca lipca 2013r. Z dniem 1 sierpnia tegoż roku został powołany na stanowisko proboszcza prabuckiej parafii. W czasie swojej posługi wprowadził on adorację Najświętszego Sakramentu po Mszy Świętej do Miłosierdzia Bożego w piątki. Zreorganizował wnętrze kościoła i konkatedry. Wymienił wszystkie żarówki na energooszczędne, usunął z konkatedry pomieszczenia gospodarcze a na ich miejsce wstawił konfesjonały. W prezbiterium pojawił się gong o potrójnym brzmieniu, także nowy dzwonek. 4 września po raz pierwszy Nowenna do Matki Bożej Nieustającej Pomocy została odprawiona w Konkatedrze. Po środowej Mszy Świętej wprowadził konferencję na temat biblii i adorację Najświętszego Sakramentu, tzw. „Lectio divina”, wprowadził też ogrzewanie elektrycznymi matami na siedzenia w konkatedrze. Był pomysłodawcą Prabuckie Nocnej Drogi Krzyżowej. Powołał do istnienia takie wspólnoty jak Parafialny Oddział Akcji Katolickiej, Zakon Rycerzy Kolumba.  Przyczynił się do powstania 6 nowych Róż Różańcowych w  parafii. Odszedł w 2016 roku na probostwo do parafii Niepokalanego Serca Maryi w Nowym Dworze Gdańskim.

Na miejsce księdza dr Mariusza Pietrzykowskiego został mianowany proboszczem parafii w Prabutach dotychczasowy proboszcz parafii Niepokalanego Serca Maryi w Nowym Dworze Gdańskim ksiądz Dariusz Juszczak.

Urodził się 9 sierpnia 1967 roku w Sztumie, w rodzinie związanej z Powiślem od wielu pokoleń. W latach 1986 – 1992 studiował w Wyższym Seminarium Duchownym ”Hosianum” w Olsztynie. Tam też studiował na Uniwersytecie Warmińsko – Mazurskim i na studiach podyplomowych w Wyższej Szkole Biznesu w Nowym Sączu, a także na Uniwersytecie Kardynała Stefana Wyszyńskiego, gdzie kontynuował studia doktoranckie. Święcenia kapłańskie otrzymał 13 czerwca 1992 roku w Elblągu. Był wikariuszem w parafiach: Błogosławionego Michała Kozala w Elblągu(1992 – 1995) i Błogosławionej Doroty z Mątowów również w Elblągu(1995 – 1998). W latach 1998 – 2005 był proboszczem parafii pod wezwaniem Świętego Michała Archanioła w Zwierznie na Żuławach i jednocześnie dyrektorem administracyjnym Wyższego Seminarium Duchownego Diecezji Elbląskiej. W latach 2005 – 2016 pełnił urząd proboszcza parafii Niepokalanego Serca Najświętszej Maryi Panny w Nowym Dworze Gdański, będąc jednocześnie w latach 2010 – 2016 wicedziekanem dekanatu nowodworskiego. Od roku 2016 jest proboszczem parafii pod wezwaniem Świętego Wojciecha w Prabutach i dziekanem dekanatu prabuckiego. W 2003 roku został kapelanem gminnym, 2005 roku kapelanem powiatowym, a od 2013 roku kapelanem diecezjalnym Związku Ochotniczych i Państwowych Straży Pożarnych. Przez trzy kadencje zasiadał w Radzie Ekonomicznej Diecezji Elbląskiej, a przez dwie kadencje w Radzie Kapłańskiej Diecezji Elbląskiej. W 2010 roku został sędzią, a w 2020 roku promotorem sprawiedliwości w Sądu Biskupiego w Elblągu. W latach 2005 – 2018 pełnił funkcję zastępcy dyrektora Caritas Diecezji Elbląskiej. Od 2019 roku pełni funkcję prepozyta Pomezańskiej Kapituły Konkatedralnej w Prabutach.

Rys historyczny kaplicy Szpitalnej w Prabutach- autor: Mikołaj Baranow

Kaplica znajdująca się na terenie Szpitala Specjalistycznego w Prabutach została wybudowana wraz z całym modernistycznym kompleksem szpitalnym, w latach 1928-1932 w tzw. dawnym lesie Doktora Krausego. Jednokondygnacyjny gmach z nieużytkowym poddaszem, wysuniętą fasadą i sygnaturką na wieżyczce, postawiono na planie prostokąta, bez fundamentów piwnicznych, na betonowych ławach. Usytuowanie budynku sakralnego na uboczu, uwarunkowane było zapewne funkcjonującym do ok. 1946r. niewielkim cmentarzem przykaplicznym. Bryła architektoniczna kaplicy nawiązuje do pozostałych budynków szpitalnych, znajdujących się w jej sąsiedztwie, do jej budowy użyto identycznej cegły jak przy wznoszeniu pawilonów. Szczyt swojej użyteczności, kaplica uzyskała dopiero po wojnie, nie zachował się niestety jej pierwotny wystrój. Na szczególną uwagę w historii kaplicy szpitalnej zasługuje praca duszpasterska Ks. Romana Szczygła SAC (Pallotyn), który funkcję kapelana w ówczesnym Sanatorium Przeciwgruźliczym im. Dr Anki, pełnił w latach 1957-1961, pozostając równocześnie pacjentem tegoż sanatorium. W 1957 roku, Biskup Warmiński, Bp Tomasz Wilczyński(Delegat Prymasa Polski z uprawnieniami biskupa rezydencjalnego w Olsztynie), któremu na sercu szczególnie leżało duszpasterstwo w szpitalach, zwrócił się z prośbą do ówczesnego Prowincjała Polskiej prowincji Stowarzyszenia Apostolstwa Katolickiego- Ks. Stanisława Czapli SAC, o oddelegowanie Ks. Romana Szczygła do posługi Kapelana w Prabuckim Sanatorium, był to czas tzw. odwilży. Biskupowi Wilczyńskiemu zleżało aby funkcję kapelana pełnił Ksiądz chory na gruźlicę, który dzieląc tą samą chorobę byłby w stanie nawiązać nić autentycznego porozumienia z chorymi. Ks. Szczygieł w czasie czteroletniej posługi, prowadził normalne duszpasterstwo, podjął się również wraz z chorymi, wśród których nie brakowało fachowców z branży budowlanej, odnowienia szpitalnej Kaplicy, będącej wówczas w stanie częściowej ruiny. Kapelan dzięki pomocy ze strony Kardynała Stefana Wyszyńskiego otrzymał 4 ornaty, natomiast dzięki znajomym z Gdańska Wrzeszcza przekazano do kaplicy Obraz Matki Bożej Ostrobramskiej, który do dziś znajduje się tam znajduje. Jeden z Pacjentów, Pan Stanisław Żyrek- „rzeźbiarz samouk” wykonał do kaplicy figury św. Józefa Robotnika i św. Teresy od Dzieciątka Jezus oraz Pietę, która została umieszczona w ołtarzu głównym, w którym kapelan złożył również kamień z wmurowanymi relikwiami świętych Męczenników. Ks. Roman razem z chorymi dbał również o zewnętrzny wygląd kaplicy, wokół niej posadził ok. stu róż, wespół z chorymi wybetonował plac,przed kaplicą oraz ułożył chodnik wokół niej, ponadto sygnaturkę znajdującą się na wieżyczce kaplicy, zamienił na większy dzwon. Kapelan organizował rekolekcje dla chorych, zapraszając Księży Pallotynów z Kisielic, również w czasie peregrynacji obrazu Matki Bożej Częstochowskiej, zorganizował pielgrzymkę chorych do Prabut. W czasie pobytu Ks. Szczygła w Prabutach, Sanatorium odwiedził Bp Tomasz Wilczyński, w czasie tej wizytacji Biskup podarował chorym książki, pochodzące z Jego prywatnej biblioteki. Ks. Roman Szczygieł w wyniku nacisków Wydziału zdrowia na Dyrektora Szpitala- Stefana Galubę, był zmuszony opuścić Sanatorium i przenieść się do Sanatorium im. Ludwika Waryńskiego w Otwocku, gdzie pozostał do śmierci. Można powiedzieć, że historia zatoczyła koło, bo w latach 2017-2020 w Szpitalu Specjalistycznym w Prabutach, funkcję Kapelana pełnił Ks. Władysław Wieczorek SAC, również Pallotyn.
Współczesny wystrój kaplicy w dużej mierze pamięta czasy jej świetności tj. pracy Ks. Szczygła, ponadto w 2011 roku zainicjowana została fundacja witraży, które zdobią okna kaplicy, W Kaplicy głównej znajduję się 9 witraży, widnieją na nich: Duch Święty (przedstawiony pod postacią gołębicy), św. Maksymilian Maria Kolbe, św. Jan Paweł II, św. s. Faustyna Kowalska, Bł. Ks. Jerzy Popiełuszko, św. Wojciech, św. Dorota z Mątów Wielkich, św. Jan Chrzciciel, św. Alfons Maria Liguori. W Kaplicy bocznej- Sakramentu pokuty znajduje się witraż przedstawiający św. Benedykta z Nursji, w zakrystii, na witrażu widnieje, św. Urszula Ledóchowska, ponadto w dwóch pozostałych pomieszczeniach znajdują się witraże przedstawiające św. Antoniego z Padwy i św. o. Pio z Pietrelciny. Wszystkie witraże zostały wykonane w pracowni P. Wiesława Pawłowskiego, malował P. Daniel Czuba. W ołtarzu głównym znajduje się Tabernakulum ozdobione motywem Chrystologicznym, pochodzące z Niższego Seminarium Duchownego Misjonarzy Oblatów Maryi Niepokalanej w Markowicach, przekazane do kaplicy i odrestaurowane przez P. Piotra Karczewskiego. Obecnie przyjęło się, że Kaplicy Szpitalnej patronuje św. Jan Chrzciciel, którego wizerunek, został namalowany przez P. Antoniego Klejnowskiego i pobłogosławiony przez Ks. Wiesława Pątkiewicza.